امام کاظم (ع) در ذهن و زبان اهل تسنن

سال ۱۲۸قمری در ابواء از خاندان رسول خدا (ص) فرزندی مبارک متولد شد که او را موسی نامیدند. این نام که در بین اسامی امامان (ع) منحصربه فرد است، یادآور پیامبر بزرگ الهی حضرت موسی کلیم ا... (ع) است. امام موسی بن جعفر (ع) مانند پیامبر هم نامش با فرعون روبه رو شد؛ فرعونی به نام هارون الرشید. ابواء محل تولد آن حضرت منزلی است بین مکه و مدینه و به نظر می‌رسد که بیش از سایر اماکن واقع در راه مکه تا مدینه، قافله‌های حجاج اهل بیت (ع) و دوستدارانشان را به سوی خود جلب می‌کرد، زیرا آرامگاه مادر پیامبر (ص)، حضرت آمنه (س)، در آنجا قرار دارد.

 

پدر بزرگوار امام کاظم (ع) پیشوای هدایت، امام جعفرصادق (ع) و مادر آن حضرت، حُمَیده بربریه، است که احتمالا اهل مغرب بوده است. در کتاب کافی از امام صادق (ع) درباره همسرش، حمیده خاتون، چنین روایت شده است: «حمیده از پلیدی‌ها پاک است مانند شمش طلا. فرشتگان همواره او را نگهداری کردند تا به من رسید به جهت کرامتی که خدا نسبت به من و حجت پس از من فرمود.»

 

امام کاظم (ع) از نظر علم و تقوا و زهد و عبادت سرآمد روزگار خویش به شمار می‌آمد و در میان شخصیت‏ هاى علوى عصر آن حضرت، احدی در حد مقایسه با ایشان نبوده است. شیخ مفید در کتاب ارشاد درباره ایشان می‌نویسد: «ابوالحسن موسى (ع) پرستنده‏ ترین، فقیه ترین، سخی‌ترین و بزرگوارترین اهل زمان خود بود.» آیت ا... سیدمحمدتقی مدرسی در وصف امام کاظم (ع) می‌نویسد: «آن حضرت ساده زندگی می‌کرد و از شدت فروتنی و تواضع برای خداوند، پیاده به زیارت خانه خدا می‌رفت و بیش از ۲۰روز بیابان‌های بین مکه و مدینه را پیاده طی می‌کرد. ایشان بسیار دعا می‌کرد و از خوف خدا بسیار می‌گریست تا آنجا که محاسنش از اشک‌تر می‌شد. بیشتر از دیگران صله رحم به جا می‌آورد و فقرای مدینه را مورد تفقد قرار می‌داد و خیرخواه مردم بود.»
چنین اوصافی از شخصیت والای امام کاظم (ع) به منابع شیعیان دوازده امامی اختصاص ندارد، بلکه علمای اهل تسنن در طول تاریخ زبان به ستایش آن امام والامقام گشوده اند که در ادامه برای نمونه به مواردی اشاره می‌شود:
ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه درباره امام کاظم (ع) می‌نویسد: «فقاهت، دیانت، عبادت و بردبارى و شکیبایی، همه در آن حضرت جمع بود.»، اما علاوه بر آنچه ابن ابی الحدید نوشته، از اوصاف امام (ع) که در آثار اهل تسنن مانند وفیات الاعیان (از ابن خلکان)، مرآت الجنان (از عبدا...  بن اسعد یافعی) و شذرات الذهب (از ابن عماد حنبلی) به آن توجه شده، جود و سخاوت است، نه فقط برای شیعیان و یاران و دوستانش، بلکه حتی درباره مخالفان و دشمنان. باتوجه به این مطلب دانسته می‌شود که چرا آن حضرت به باب الحوائج معروف است.

 

شمس الدین ذهبی، از بزرگ‌ترین علمای اهل تسنن و صاحب کتاب تاریخ الاسلام (در ۵۲ جلد)، در کتاب میزان الاعتدال درباره امام (ع) می‌نویسد: «موسى بن جعفر از سخاوتمندان حکما و از بندگان متقی خدا بود.» در کتاب مفصل دیگرش یعنی سیر اعلام النبلاء (در ۲۵ جلد) نیز درباره ایشان می‌نویسد: «موسی فرزند جعفر صادق، کبیرالقدر و بسیار عالم بود و از هارون به خلافت شایسته‌تر بود.» آنچه ذهبی در این عبارت مختصر آورده، ظاهرا در زمان حیات امام (ع)، باوری رایج در بین برخی از اهل تسنن بوده است که با وجود شخصیتی، چون امام موسی بن جعفر (ع)، چرا باید فردی مانند هارون خلافت کند. همین مسئله در تصمیم هارون برای زندانی کردن و به شهادت رساندن امام (ع) مؤثر بوده است.